Hoe je luistert verandert de wereld
We leven in een samenleving waarin verschillen steeds groter lijken te worden. We kunnen het niet alleen, we zijn op zoek naar verbinding en gemeenschappelijkheid. Daarvoor is het belangrijk dat we op een andere manier luisteren naar wat er speelt dan we doorgaans gewend zijn. Generatief luisteren maakt collectieve innovatie en transformatie mogelijk.
In deze tijd van grote verschillen en onvoorspelbare veranderingen is niets meer wat het lijkt. De geluiden die je dagelijks voorbij hoort komen op TV of social media hebben impact op ons. Je wordt geraakt op een plek diep van binnen, of je scrollt weer door naar het volgende bericht en wordt er misschien gevoelloos voor.
Of we de mensen om ons heen werkelijk kunnen horen is afhankelijk van of we ons ook werkelijk kunnen verbinden. En of we ons willen verbinden is afhankelijk van of we iets herkennen bij de ander, dat we iets gemeenschappelijks ervaren of zien.
‘Maar wat als er niets gemeenschappelijks is?’
Maar wat als er (schijnbaar) niets gemeenschappelijks is? Als je ervaart dat jij een rondje bent en de ander een vierkantje die vanuit een totaal ander perspectief de wereld benadert? Wat als we niets van onszelf in de ander zien, enkel de verschillen kunnen waarnemen? Kun je je dan verbinden met wat er is en dringt het ook werkelijk door waar het over gaat? Ben je in staat om door verschillen heen te luisteren en te horen waar het nu eigenlijk om draait?
Een andere manier van luisteren dan we gewend zijn
We hebben elkaar nodig. We verlangen allemaal naar werkelijke verbinding. We kunnen het niet alleen doen. Dit vraagt dat we voorbij onze eigen angst toch kunnen uitreiken. Vanuit welke plek van binnen ben je in staat om contact te maken? Vanuit welke diepere waarde en intentie luister jij? De plek van waaruit je luistert, bepaalt wat je kunt horen.
Deze tijd vraagt om een andere manier van luisteren dan we veelal gewend zijn te doen. Otto Scharmer ontwikkelde Theorie U, een model voor persoonlijke en collectieve transformatie. Daarin beschrijft hij vier niveaus van luisteren:
Niveau 1: Downloaden
Als je op het eerste niveau luistert, plaats je wat je hoort in je eigen referentiekader. Als het daar niet in past, wijs je af wat je hoort en als het wel past bevestig je daarmee voor jezelf wat je al geloofde. Oftewel: je luistert vanuit gewoontes en vooroordelen. Je hoort wat je al weet en bevestigt je bestaande overtuigingen. Je luistert eerder om te reageren en om je eigen standpunt beter voor het voetlicht te brengen dan om werkelijk te horen wat de ander te zeggen heeft.
‘Je luistert om je eigen standpunt te bevestigen’
Voorbeeld:
In een vergadering wordt je gevraagd naar jouw mening over het aanschaffen van een nieuw computersysteem. Als je er niet al te enthousiast over bent en uitlegt welke nadelen je ziet, wordt daar verder niet op ingegaan. Wel wordt uitgelegd waarom het toch een goed idee is het systeem aan te schaffen en dat de keuze eigenlijk al gemaakt is…
Dit is de manier van luisteren die je bijvoorbeeld ook in politieke debatten, vergaderingen en praatprogramma’s tegenkomt. Of op verjaardagsfeestjes, in de sportkantine. Het voelt ook vaak lekker, je krijgt de bevestiging dat je iets bij het rechte eind hebt, of je kunt je juist ergens lekker tegen afzetten.
Niveau 2: Feitelijk luisteren
Als je meer in staat bent je oordelen los te laten of op z’n minst uit te stellen, kun je gaan luisteren naar de feiten. Dat is het tweede luisterniveau. Opmerkingen als “laten we eerst eens even naar feiten kijken”, of “wat gebeurde er nou eigenlijk precies?” spelen op dit niveau. Om te kunnen luisteren naar de feiten heb je een ‘open mind’ nodig. Je staat open voor nieuwe informatie en feiten die je nog niet kende en die afwijken van wat je al kent. Je zet de deur open voor de optie dat het wel eens anders zou kunnen zijn dan je dacht. Je luistert niet meer vanuit het midden van je eigen bunker, maar je van buitenaf, over de grenzen van je eigen referentiekader.
‘Je luistert buiten de grenzen van je eigen referentiekader’
Voorbeeld:
Bij de aanschaf van het nieuwe computersysteem wordt een overzicht gemaakt van selectiecriteria voor het te kiezen systeem. Mensen van verschillende afdelingen worden betrokken en hen wordt gevraagd de systemen te scoren op elk van de criteria. De scores bepalen welk systeem het beste past. Zo is iedereen gehoord en wordt het beste systeem gekozen.
Deze manier van luisteren komt ook veel voor in de rechtspraak, bij arbitrage of klachtencommissies. We doen het zelf als we bijvoorbeeld een dure aanschaf gaan doen of in een conflict terecht dreigen te komen. We stellen onze eigen mening uit, we verzamelen alle feiten die we relevant vinden en komen dan tot een afgewogen oordeel. Uitgangspunt hierbij is dat wanneer je de feiten kent, je de juiste beslissing kunt nemen.
Four levels of Listening – Otto Scharmer, Kelvy Bird, Presencing Institute
Bekijk het filmpje met de uitleg van Otto Scharmer
Niveau 3: Empathisch luisteren
Op het derde niveau luisteren betekent een shift in je bewustzijn. Je bent je bewust dat de woorden of de feiten niet altijd het hele verhaal vertellen. Dat de ander een eigen belevingswereld heeft, met een eigen referentiekader, dat voor hem/haar net zoveel waarde heeft als jouw referentiekader voor jou. Je verplaatst je even in de schoenen van de ander en gaat na hoe dat voor jou zou zijn. Je stelt je open voor de gevoelens en beleving van de ander. Je probeert je echt te verplaatsen en vanuit de ogen en het lichaam van de ander waar te nemen. Je luistert van binnenuit dus. Je opent niet alleen je geest, maar ook je hart voor het verhaal van de ander. Overigens zonder jezelf daarin te verliezen.
‘Je luistert van binnenuit bij de ander’
Voorbeeld:
Bij de aanschaf van een nieuw computersysteem ga je eerst het gesprek aan met de betrokken mensen. Je luistert naar wat hen beweegt, welke ontwikkelingen er gaande zijn in hun werk. Samen kijk je op basis van welke criteria je het besluit zou willen nemen om een systeem aan te schaffen. Er worden mogelijkheden gecreëerd om diverse systemen uit te proberen en ervaring op te doen met wat het beste past. Gezamenlijk wordt het besluit genomen welk systeem gekozen wordt.
Vaak kunnen we vrij goed empathisch luisteren bij goede vrienden. We houden onze eigen oordelen, meningen en gevoelens even voor onszelf om de ander ruimte te geven. In het gesprek ontstaat verbinding, en over en weer het gevoel echt gehoord te worden.
Niveau 4: Generatief luisteren
Op het vierde niveau van luisteren speelt de stilte een belangrijke rol. Niet de ongemakkelijke stilte die gevuld moet worden, desnoods met lege woorden, maar de diepe stilte waar een vraag nog even onbeantwoord blijft. Alsof het antwoord tijd nodig heeft om zich te vormen, uit te kristalliseren. Een stilte ook waarin het antwoord niet bedacht wordt, maar boven komt drijven, als een luchtbel die vanuit de diepte van het water naar boven borrelt. Je bemoeit je niet met hoe het tot stand komt en wat er uiteindelijk uit komt.
Bij dit niveau van luisteren kun je denken aan goede gesprekken bij een kampvuur. Iedereen is ontspannen, de echte verhalen worden verteld. Er vallen regelmatig stiltes waarbij iedereen in het vuur staart. Er ontstaat een diepe verbinding tussen degenen die er zijn. Een gevoel van verbondenheid in een magisch moment. Soms ontstaan er ideeën waarvan niemand achteraf meer weet wie er nu mee kwam.
‘Er ontstaan andere antwoorden dan wat je had kunnen bedenken’
Voorbeeld:
Op dit niveau ga je er niet meteen vanuit dat de aanschaf van een nieuw computersysteem de werkelijke oplossing is voor het probleem dat zich voordoet. Je gaat met elkaar in gesprek over het werk, de aard van het werk en waar mensen nu tegenaan lopen. Er is ruimte voor dialoog en verdieping. Alle uitkomsten zijn mogelijk, zelfs het stoppen met de huidige werkzaamheden is een optie als dat blijkt te ontstaan. Maar ook het aangaan van experimenten met nieuwe systemen, of het laten ontwikkelen van een maatwerk systeem dat precies past bij de werkwijzen van de mensen.
Naast een open geest en open hart is hiervoor een ‘open wil’ nodig, het vermogen waar te nemen (in jezelf) zonder in te grijpen. Je bent volledig aanwezig en luistert open naar wat er in het moment ontstaat, zonder oordelen. In deze mindset van stilte, ontvankelijkheid, zonder het te willen sturen, kunnen er ideeën boven komen die transformerend zijn: die zo anders zijn dan wat je had kunnen bedenken, maar die passend zijn in wat hier en nu nodig is.
Kenmerken van generatief luisteren
Bij generatief luisteren gaat het om een staat van diepere verbinding waarbij zowel de luisteraar als de spreker nieuwe inzichten kunnen opdoen en co-creëren. Dit niveau van luisteren stelt mensen in staat om toegang te krijgen tot hun hoogste toekomstige potentieel en nieuwe mogelijkheden te verkennen die nog niet eerder zichtbaar waren. Het doel is niet alleen om te begrijpen wat er gezegd wordt, maar om samen een nieuwe realiteit te creëren. Kenmerken van generatief luisteren zijn:
- Presence (Aanwezigheid): volledig in het moment en in het lichaam aanwezig zijn zonder afleiding.
- Connection (Verbondenheid): een diepe verbinding met de ander voelen, voorbij de woorden.
- Emergence (Ontstaan): open staan voor wat nieuw en ongezien is, en samen iets nieuws laten ontstaan.
Alle informatie samen laten komen
Door generatief te luisteren, geef je het onbewuste de kans om alles wat het meeweegt door te geven. De ‘computer’ van je onbewuste is tot veel meer in staat dan je bewuste denken. Het verwerkt informatie in parallelle processen en legt verbindingen met elementen die je niet bewust hebt waargenomen. Je stelt je open voor invloeden vanuit de omgeving en geeft de mensen om je heen de ruimte om hun inbreng te geven. Al die informatie komt samen en kristalliseert uit in ideeën, gevoelens en gedachten die boven komen drijven.
‘Je onbewuste is tot veel meer in staat dan je bewuste denken’
Voelen wat er speelt
Het vierde niveau van luisteren vraagt een bereidheid. Een bereidheid om je eigen angsten en behoeften te voelen, maar er niet direct op te acteren. Ze niet weg te stoppen, te bedekken of te compenseren. We worden geraakt als we luisteren, maar kunnen we ook luisteren naar onze eigen geraaktheid? Kunnen we ruimte geven aan onze eigen geraaktheid EN die van de ander?
Als we hiertoe bereid zijn, opent zich de gemeenschappelijkheid die ons verbindt. De illusie van afgescheidenheid wordt opgeheven en we zijn verbonden, omdat we dat als mensen zijn. Verbonden met elkaar en het grotere geheel waar we deel van zijn.
Essentieel voor leiderschap en innovatie
Generatief luisteren is essentieel voor leiderschap en innovatie volgens Theorie U, omdat het helpt bij het creëren van gemeenschappelijke toekomstvisies en het ontsluiten van het collectieve potentieel binnen een groep of organisatie.
Maar meer nog brengt generatief luisteren ons weer in verbinding met de wereld waar we deel van uitmaken. Waar nu een kloof zit in de verbinding met onszelf, de ander en het ecosysteem waar we deel van zijn, worden we weer in staat om om te ervaren hoe we deze verbinding kunnen herstellen. Hoe we bruggen kunnen bouwen tussen een wereld en realiteit die er nu is en een wereld die in wording is.
‘Generatief luisteren doe je met je hele lijf’
Als je je geroepen voelt in het leiderschap dat nodig is om deze nieuwe wereld tot stand te brengen, dan vraagt dit de vaardigheid van generatief luisteren. Dat doe je niet alleen met je oren of met je mind, maar met je hele lijf.
Ons natuurlijke vermogen activeren
Je lichaam resoneert als je anderen ziet, hoort, voelt en samen beweegt. Samen in beweging zijn betekent samen in afstemming kunnen raken (denk aan een orkest, of een voetbalteam). Of dit nu kleine of grote bewegingen zijn, als we er op fysiek, mentaal en emotioneel niveau open naar kunnen luisteren, kunnen kleine verschuivingen van binnen als zeer groot en impactvol gevoeld worden, ook in het geheel van de groep. En als we hiernaar luisteren in ons hele lijf (presence), dan verschuift er ook iets in onszelf. We worden aan-geraakt.
‘Als we hiernaar luisteren in ons hele lijf, verschuift er ook iets in onszelf’
Dit ervaren we tijdens de trails als we samen onderweg zijn. Door het lichaam te activeren, door samen te bewegen en, een heel belangrijk element, door in het landschap te zijn. Dit laatste bevordert generatief luisteren, omdat het ons natuurlijke waarnemingsvermogen en puur aanwezig zijn activeert. Door in de elementen te zijn, kunnen we ons makkelijker herinneren dat we deel uitmaken van iets wat groter is dan onszelf. En dat er een wederkerigheid is, een uitwisseling en daarmee ook een afhankelijkheid. We moeten het samen doen. Niet alleen met andere mensen, maar ook met de aarde. Het gebied waar je onderdeel van uitmaakt.
Ook daar luisteren we naar. En dat geeft iedere keer zo veel meer dan we hadden kunnen bedenken.
Auteurs
Judy de Graaff, Ilse Vooren, Bas Poppe
Bronnen
- De essentie van Theorie U – Otto Scharmer (Christofoor, 2021)
- Op nieuw terrein – Weerbaar en wendbaar werken in een onzekere wereld – Bas Poppe & Ilse Vooren (Humalaya, 2020)
#deeplistening #leadership #transformationalleadership #embodiedleadership #theleaderstrail
